امضای ملت، راهکاری هوشمند برای ثبت و تایید اسناد دیجیتال است. پلتفرم بروز امضای دیجیتال در حوزه بانکداری الکترونیک، تنها یک ابزار تسهیل‌کننده نیست بلکه بخشی حیاتی از معماری امنیت و اعتبارسنجی تراکنش‌ها و اسناد به شمار می‌آید. درواقع «امضای ملت» به‌عنوان پیاده‌سازی بومی و واجد صلاحیت این فناوری، با تکیه بر زیرساخت کلید عمومی و صدور گواهی‌های معتبر، امکان احراز هویت دقیق امضاکننده، تضمین تمامیت داده و ایجاد انکارناپذیری حقوقی را فراهم می‌سازد.
این سرویس با یکپارچه‌سازی ماژول‌های صدور گواهی، مدیریت کلید و پلتفرم‌های امضا، نه‌تنها در سامانه‌های داخلی بانک ملت بلکه در بسیاری از بسترهای دیجیتال متصل به شبکه گواهی میانی بانکی قابل استفاده است. به این ترتیب، امضای ملت پلی است میان الزامات فنی رمزنگاری و نیاز عملی کاربران برای امضای سریع، امن و معتبر اسناد الکترونیکی. دانلود اپلیکیشن امضای ملت ایفون در سیبچه
امضای ملت چیست؟
«امضای ملت» یک زیرساخت و خدمت امضای دیجیتال واجد صلاحیت است که توسط بانک ملت و شرکت بهسازان ملت، بر بستر «مرکز ریشه گواهی میانی بانکی» پیاده‌سازی شده و امکان صدور و استفاده از گواهی امضای دیجیتال برای اشخاص حقیقی و حقوقی را فراهم می‌کند. این سامانه با رعایت الزامات قانونی «قانون تجارت الکترونیکی» و استانداردهای PKI (زیرساخت کلید عمومی) عمل کرده و کلید خصوصی امضاکننده را به‌صورت امن روی سخت‌افزار امن (توکن USB یا ماژول HSM) یا در قالب کلید ابری حفاظت می‌کند.
خروجی این فرایند، تولید یک امضای دیجیتال منحصربه‌فرد و غیرقابل انکار است که با استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری نامتقارن و زنجیره گواهی معتبر، تمامیت (integrity)، احراز هویت (authentication) و انکارناپذیری (non-repudiation) اسناد و تراکنش‌های الکترونیکی را تضمین می‌کند. «امضای ملت» علاوه بر کاربری در سامانه‌های بانکی (مانند فرابانک، سفته الکترونیک و تسهیلات غیرحضوری)، قابلیت استفاده در بسترهای ثالثی که به زیرساخت گواهی میانی بانکی متصل هستند را نیز دارد و از نظر حقوقی معادل امضای دستی در فضای کاغذی شناخته می‌شود.
نحوه استفاده از امضای ملت دیجیتال در آیفون
به دلیل محدودیت انتشار اپ‌های بانکی ایرانی در App Store، معمولاً نسخه iOS از طریق وب‌سایت رسمی بانک ملت یا مارکت‌های داخلی معتبر در دسترس است. کاربر می‌تواند نسخه iOS را به‌صورت پروفایل نصب (IPA با گواهی Enterprise) یا به شکل وب‌اپ پیشرفته (PWA) از سایت بانک اجرا کند.
پس از نصب یا اجرای وب‌اپ، کاربر باید با کد ملی و شماره تلفن همراه ثبت‌نام کند. سیستم از طریق دوربین آیفون برای احراز هویت بیومتریک (تصویر چهره) و تطبیق با پایگاه داده ثبت‌احوال استفاده می‌کند. بعد از تأیید، گواهی امضای دیجیتال در حساب کاربر فعال می‌شود و کلید خصوصی در محیط امن بانک یا در ماژول نرم‌افزاری امن اپ ذخیره می‌گردد.
وقتی کاربر در سامانه‌های بانکی یا پلتفرم‌های متصل به امضای ملت به مرحله امضا می‌رسد، اعلان (Notification) یا لینک امضا به اپ یا وب‌اپ ارسال می‌شود. کاربر با ورود به اپ، سند را مشاهده کرده و با Face ID یا رمز عبور آیفون، عملیات امضا را تأیید می‌کند. فرایند امضا به‌طور کامل در سرور امن انجام شده و نتیجه به سامانه درخواست‌کننده بازگردانده می‌شود.
چگونه با امضای ملت اسناد دیجیتال را امضا کنیم؟
کاربری که قصد دارد اسناد و قراردادهای خود را بدون چاپ و مراجعه حضوری امضا کند، می‌تواند از سرویس «امضای ملت» استفاده نماید. این سرویس که توسط بانک ملت ارائه می‌شود، بر پایه زیرساخت امضای دیجیتال و گواهی معتبر عمل کرده و امضای ایجادشده با آن از نظر قانونی و فنی همان اعتبار امضای دستی را دارد. در نتیجه، سند امضاشده هم در مراجع حقوقی معتبر است و هم از نظر امنیتی در برابر تغییر یا جعل محافظت می‌شود.
فعال‌سازی و دریافت گواهی امضای ملت
برای شروع، کاربر باید گواهی امضای دیجیتال خود را دریافت کند. ساده‌ترین روش، نصب اپلیکیشن «امضای ملت» بر روی تلفن همراه است. پس از نصب، کاربر اطلاعات هویتی خود را ثبت کرده و از طریق احراز هویت بیومتریک (مانند تصویر چهره یا اثرانگشت) تأیید می‌شود. پس از طی این مراحل و تأیید توسط مرجع صدور، گواهی امضا صادر می‌شود. این گواهی یا در فضای ابری امن بانک نگهداری می‌شود یا بنا به انتخاب کاربر، روی یک توکن سخت‌افزاری تحویل داده می‌شود.
امضای اسناد در سامانه‌های بانک ملت
وقتی کاربر در سامانه‌هایی مانند فرابانک، صدور سفته الکترونیک یا تسهیلات غیرحضوری به مرحله امضا می‌رسد، سامانه درخواست امضا را به اپلیکیشن «امضای ملت» ارسال می‌کند. کاربر با دریافت اعلان، وارد اپ شده و با استفاده از روش‌های تأیید دومرحله‌ای یا بیومتریک، عملیات امضا را انجام می‌دهد. این فرایند کاملاً در محیط امن بانک اجرا می‌شود و کلید خصوصی از محیط حفاظت‌شده خارج نمی‌گردد.
امضای فایل‌ها و اسناد خارج از سامانه بانک
چنانچه کاربر بخواهد سندی مانند یک PDF یا قرارداد خارج از سامانه‌های بانک را امضا کند، به توکن سخت‌افزاری حاوی گواهی امضا نیاز خواهد داشت. پس از نصب درایور توکن و نرم‌افزارهای موردنیاز (مانند Java)، کاربر می‌تواند توکن را به رایانه متصل کرده و از طریق نرم‌افزاری مانند Adobe Acrobat، سند را امضا نماید. در این حالت، کلید خصوصی در توکن باقی می‌ماند و عملیات امضا به‌صورت امن انجام می‌شود.
بررسی و نگهداری امضا
پس از امضای سند، گیرنده می‌تواند با باز کردن آن در نرم‌افزارهای سازگار، اعتبار امضا را بررسی کند. اگر زنجیره گواهی در سیستم او نصب و تأیید شده باشد، امضا به‌صورت معتبر نمایش داده خواهد شد. برای اطمینان از اعتبار بلندمدت، می‌توان مکانیزم LTV را فعال کرد تا اطلاعات اعتبارسنجی و زمان امضا به‌صورت دائمی در سند ذخیره شود.
مشکلات رایج امضای دیجیتال بانک ملت و راه حل‌ها
هرچند «امضای ملت» به‌عنوان یکی از کامل‌ترین سرویس‌های امضای دیجیتال بانکی در کشور شناخته می‌شود، اما کاربران در عمل ممکن است با چالش‌هایی مواجه شوند که روند امضا یا اعتبارسنجی اسناد را مختل کند. این مشکلات گاه ناشی از مسائل فنی مانند ناسازگاری نرم‌افزار و سخت‌افزار است و گاه به دلیل ناآشنایی با الزامات امنیتی و تنظیمات موردنیاز رخ می‌دهد.
شناسایی نشدن توکن یا گواهی امضا
در برخی موارد، سیستم‌عامل یا نرم‌افزارهای امضاکننده قادر به شناسایی توکن سخت‌افزاری یا گواهی صادره نیستند. این مسئله معمولاً به‌دلیل نصب نبودن درایورهای اختصاصی توکن یا نبود نسخه سازگار Java Runtime Environment ایجاد می‌شود.
راه‌حل این است که کاربر نسخه صحیح درایور را از وب‌سایت رسمی بانک یا شرکت سازنده دریافت و نصب کرده و نسخه ناسازگار جاوا را حذف و نسخه پیشنهادی را جایگزین کند. همچنین، اطمینان از اتصال مستقیم توکن به پورت USB و عدم استفاده از هاب‌های غیراستاندارد، احتمال بروز مشکل را کاهش می‌دهد.
نمایش «Not Trusted» یا ناشناس بودن امضا در نرم‌افزار گیرنده
گاهی پس از امضا، سند در نرم‌افزارهایی مانند Adobe Acrobat با وضعیت «Not Trusted» یا ناشناس نمایش داده می‌شود. این مشکل معمولاً به دلیل نصب نبودن زنجیره گواهی ریشه و میانی بانک در سیستم گیرنده رخ می‌دهد. راه‌حل این است که کاربر یا گیرنده، فایل‌های گواهی را دانلود و در بخش Trusted Identities یا مخزن گواهی سیستم‌عامل اضافه کند تا ارتباط کامل بین گواهی صادرکننده و مرجع ریشه برقرار شود. این کار باعث می‌شود امضا با تیک سبز و وضعیت معتبر نمایش داده شود.
خطای انقضای گواهی یا عدم امکان امضای سند
گواهی‌های امضای دیجیتال دارای تاریخ اعتبار مشخص هستند و پس از اتمام این دوره، امکان امضا کردن اسناد جدید وجود ندارد. اگر کاربر با خطای انقضای گواهی مواجه شد، باید نسبت به تمدید گواهی از طریق اپلیکیشن «امضای ملت» یا مراجعه به مراکز صدور اقدام کند. همچنین توصیه می‌شود برای اسنادی که نیاز به اعتبار طولانی دارند، از قابلیت LTV استفاده شود تا حتی پس از انقضای گواهی نیز اعتبار امضا در آن سند حفظ گردد.
عدم تطابق نسخه نرم‌افزار با سامانه‌های آنلاین
برخی از سامانه‌های دولتی یا تجاری که از امضای ملت پشتیبانی می‌کنند، به نسخه‌های خاصی از مرورگر، جاوا یا ماژول‌های امنیتی نیاز دارند. استفاده از نسخه‌های جدید یا قدیمی خارج از فهرست پشتیبانی، ممکن است باعث شود عملیات امضا کامل نشود یا خطا بدهد. در این شرایط، مراجعه به راهنمای فنی سامانه مقصد و نصب نسخه توصیه‌شده مرورگر و اجزای امنیتی، مشکل را برطرف خواهد کرد.
مشکلات اتصال اینترنت یا تاخیر در احراز هویت موبایلی
در حالت استفاده از امضای ملت روی اپلیکیشن موبایل، ارتباط امن با سرور بانک برای احراز هویت و ارسال درخواست امضا ضروری است. اختلال در اینترنت یا استفاده از VPN می‌تواند باعث تاخیر یا قطع این فرآیند شود. توصیه می‌شود کاربر در زمان امضا از اتصال پایدار اینترنت (ترجیحاً Wi-Fi امن یا دیتای ثابت موبایل) استفاده کرده و از فعال بودن تنظیمات تاریخ و ساعت دقیق دستگاه اطمینان حاصل کند، زیرا اختلاف زمانی می‌تواند باعث رد شدن درخواست امضا شود.
بهترین روش امضای اسناد دیجیتال با امضای ملت
وقتی امضا در محیطی انجام می‌شود که مستقیماً به زیرساخت بانک ملت متصل است (مثل فرابانک، سفته الکترونیک، درخواست تسهیلات غیرحضوری)، بهترین روش این است که کاربر فقط از اپلیکیشن رسمی امضای ملت استفاده کند. این کار تضمین می‌کند که کلید خصوصی هرگز از محیط امن بانک خارج نمی‌شود و امضا با احراز هویت بیومتریک انجام می‌گیرد.
برای امضای قراردادها، صورت‌جلسه‌ها یا فایل‌های PDF که خارج از سامانه‌های بانک قرار دارند، امن‌ترین راه استفاده از گواهی امضای ملت روی توکن سخت‌افزاری است. این روش چند مزیت دارد:
- کلید خصوصی در توکن ذخیره و هرگز کپی نمی‌شود.
- می‌توان با نرم‌افزارهایی مثل Adobe Acrobat یا سامانه‌های مدیریت اسناد، امضای دیجیتال معتبر و دارای تیک سبز ایجاد کرد.
- امکان افزودن LTV (اعتبارسنجی بلندمدت) برای استفاده حقوقی در آینده وجود دارد.
برای جلوگیری از خطا یا کاهش اعتبار، باید درایور توکن، Java، و زنجیره گواهی بانک ملت روی سیستم نصب و به‌روزرسانی شوند. همچنین، نرم‌افزار امضاکننده باید به Trusted Identities بانک ملت دسترسی داشته باشد تا امضا به‌عنوان «Trusted» نمایش داده شود.
سخن پایانی
«امضای ملت» راهکاری است که فرایند امضا کردن اسناد را از یک کار زمان‌بر و کاغذی به عملی سریع، امن و تماماً الکترونیکی تبدیل می‌کند. این سرویس با اتکا به زیرساخت کلید عمومی و گواهی‌های واجد صلاحیت، هم در محیط‌های بانکی و هم در بسترهای بیرونی، امکان ایجاد امضای غیرقابل انکار و قابل استناد را فراهم می‌آورد. با رعایت پیش‌نیازهای فنی و شناخت رایج‌ترین چالش‌ها و راه‌حل‌های آن‌ها، کاربر می‌تواند اطمینان داشته باشد که هر سند امضاشده، علاوه بر امنیت فنی، از پشتوانه حقوقی لازم نیز برخوردار است و در هر محیطی با اعتبار کامل پذیرفته خواهد شد.
سوالات متداول
۱. آیا امضای ملت از نظر قانونی معتبر است؟ بله طبق قانون تجارت الکترونیکی معادل امضای دستی محسوب می‌شود.
۲. برای امضای PDF خارج از بانک چه نیاز است؟ گواهی امضا روی توکن سخت‌افزاری و نرم‌افزار سازگار مانند Adobe Acrobat.
۳. اگر گواهی من منقضی شود چه کنم؟ باید از طریق اپ امضای ملت یا مراکز صدور، آن را تمدید کنید.
۴. چرا امضای من در Adobe «Not Trusted» نمایش می‌دهد؟ زنجیره گواهی ریشه و میانی بانک باید در سیستم گیرنده نصب شود.
۵. آیا بدون اینترنت می‌توانم با اپ امضا کنم؟ خیر برای احراز هویت و ارسال امضا اتصال اینترنت لازم است.